Formalne starania o utworzenie w olsztyńskiej uczelni katedry działającej pod auspicjami UNESCO podjęto w roku 1991. Wówczas to Rektor Akademii Rolniczo-Technicznej w Olsztynie, prof. dr hab. Andrzej Hopfer wystąpił do władz Europejskiego Centrum Szkolnictwa Wyższego UNESCO-CEPES z siedzibą w Bukareszcie z wnioskiem o zgodę na utworzenie w uczelni katedry objętej patronatem UNESCO. Był to jeden z pierwszych wniosków o powołanie Katedry UNESCO nadesłany z Polski. Starania o utworzenie w Olsztynie Katedry UNESCO trwały aż cztery lata, jednakże zakończyły się sukcesem i w roku 1995 jednostka występująca wówczas pod nazwą Katedra UNESCO Jakości Nauki i Nauczania w Szkolnictwie Wyższym w Warunkach Transformacji Społecznej i Ekonomicznej rozpoczęła działalność. Niefunkcjonująca już dziś przydługa nazwa Katedry była adekwatna do społeczno-historycznego kontekstu jej pierwszych celów i zadań, a jeszcze bardziej zasadna w momencie składania wniosku o utworzenie tejże jednostki.

       W okresie przygotowawczo-organizacyjnym, to jest w czasie od złożenia wniosku o powołanie katedry, do jej rejestracji i oficjalnego uruchomienia obowiązki kierownika Katedry UNESCO in statut nascendi pełniła Dyrektor Instytutu Pedagogiki Akademii Rolniczo-Technicznej w Olsztynie, Pani Prof. dr hab. Eugenia Urszula Malewska. Gdy Katedra UNESCO na ART zaczęła działać oficjalnie i formalnie, przy akceptacji kierownictwa UNESCO-CEPES Rektor ART mianował na stanowisko kierownika Panią Prof. dr hab. Elżbietę Łuczak. Pełniła ona tę funkcję przez pięć lat, to jest przez cały okres funkcjonowania Katedry w strukturze Instytutu Pedagogiki Akademii Rolniczo-Technicznej w Olsztynie. W tym czasie Katedra nawiązała i pogłębiła współpracę badawczą oraz wymianę doświadczeń z Wyższą Szkołą Pedagogiki Specjalnej w Warszawie (obecnie Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej) oraz Wyższą Szkołą Pedagogiczną w Bydgoszczy (dziś Uniwersytet Kazimierza Wielkiego), a także kilkoma uczelniami zagranicznymi, profilem kształcenia odpowiadającym olsztyńskiej ART: Państwowym Wyższym Instytutem Oświaty Rolniczej w Dijon, Państwową Wyższą Szkołą Rolniczą w Montpelier, Uniwersytetem Rolniczym w Wageningen. Nawiązano wówczas również współpracę ze słynnym Uniwersytetem Humboldta w Berlinie. Katedra UNESCO Akademii Rolniczo-Technicznej w Olsztynie była też reprezentowana na Światowej Konferencji UNESCO poświęconej wyzwaniom, które staną przed szkolnictwem wyższym w nadchodzącym nowym stuleciu. Konferencja odbyła się w roku 1998 w Paryżu.

      W roku 1999 z połączenia we wspólną strukturę Akademii Rolniczo-Technicznej, Wyższej Szkoły Pedagogicznej oraz Warmińskiego Instytutu Teologicznego powstał w Olsztynie Uniwersytet Warmińsko-Mazurski. Ponieważ w ustawie powołującej do istnienia uniwersytet zagwarantowano ciągłość obowiązywania wszystkich umów międzynarodowych ratyfikowanych przez władze poszczególnych placówek tworzących nową uczelnię, zaś Katedra UNESCO powstała na mocy umowy międzynarodowej, automatycznie niejako stała się Katedrą UNESCO Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego. Pierwotnie funkcjonowała przez krótki okres czasu w strukturze Wydziału Pedagogiki i Wychowania Artystycznego. W roku dwutysięcznym Katedra została wyłączona ze struktury wydziałowej i funkcjonowała odtąd jako jednostka ogólnouczelniana podległa bezpośrednio Rektorowi UWM. W tym samym roku Rektor Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego Pan Prof. dr hab. Ryszard Górecki mianował na stanowisko Kierownika Katedry UNESCO Pana Prof. dr. hab. Wiesława Ciczkowskiego. Był to niestety również rok tragicznej śmierci Profesora Ciczkowskiego w wypadku drogowym. Funkcję Kierownika Katedry UNESCO Jakości Nauki i Nauczania w Szkolnictwie Wyższym objął w roku dwutysięcznym Pan prof. dr hab. Józef Górniewicz. Pełnił ją przez dekadę, do końca roku 2009. Następnie obowiązki kierownika zostały powierzone Panu dr. Marcinowi Warmińskiemu. Z początkiem roku 2017 zastąpił go w tym zakresie dr Paweł Piotrowski.

    Pierwszym zadaniem podjętym przez Katedrę UNESCO działającą już na UWM było zainicjowanie działań związanych z opracowaniem i wdrożeniem procedury zapewnienia jakości kształcenia w Uniwersytecie. Wstąpienie Polski do Unii Europejskiej wiązało się z potrzebą dostosowania do wymogów Wspólnoty szeregu obszarów życia społecznego, w tym również odnoszących się do sektora wyższej edukacji. W roku 2004 Katedra UNESCO Jakości Nauki i Nauczania w Szkolnictwie Wyższym w Warunkach Transformacji Społecznej i Ekonomicznej (ponad dziesięć lat od podjęcia formalnych kroków w celu utworzenia w Olsztynie Katedry UNESCO ta przydługa nazwa była, jak się okazało, wciąż aktualna) zorganizowała dwie międzynarodowe konferencje naukowe. Pierwsza poświęcona była funkcjonowaniu społeczności lokalnych na terenach przygranicznych Polski i Rosji, ze szczególnym uwzględnieniem problemów i perspektyw w tym kontekście wyższej edukacji. Druga konferencja była poświęcona społecznemu wymiarowi „Deklaracji Bolońskiej”.

     W roku 2001 rozpoczęła się wieloletnia intensywna współpraca Katedry UNESCO UWM z Katedrą Surdopedagogiki Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Heidelbergu oraz z Katedrą UNESCO Społeczeństwa Edukującego i Przyszłości Edukacji Uniwersytetu w Turku (Finlandia). Podmioty te realizowały wspólne podłużne badania prowadzone według koncepcji opracowanej przez Panią Prof. dr hab. Ursulę Horsch z Wydziału Pedagogicznego Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Heidelbergu. Głównymi przedmiotami tego zakrojonego na szeroką skalę międzynarodowego projektu badawczego była 1) diagnoza i terapia dysfunkcji słuchu u najmłodszych, 2) rozpoznanie kulturowych i społecznych uwarunkowań nawiązywania relacji dialogicznych przez dzieci niesłyszące i niedosłyszące. Oprócz realizacji wspólnych badań, których rezultaty zostały przedstawione w czterech monografiach, pięciu rozprawach doktorskich i szeregu artykułów opublikowanych w niemieckich czasopismach naukowych, współpraca objęła też międzynarodową wymianę pracowników naukowo-dydaktycznych, doktorantów i studentów.

    Katedra UNESCO UWM była podmiotem koordynującym pionierskie w regionie badania nad wykorzystaniem w przedsiębiorstwach Warmii i Mazur kompetencji i potencjału osób ze stopniem naukowym doktora, absolwentów, jak również uczestników studiów doktoranckich. W latach 2009-2010 Katedra UNESCO Jakości Nauki i Nauczania współorganizowała we współpracy z głównym podmiotem koordynującym, to jest Centrum Badań Społecznych UWM projekt badawczy „Diagnoza potrzeb edukacyjnych szkolnictwa zawodowego a kierunki rozwoju regionalnego rynku pracy”, realizowany w ramach Poddziałania 9.2 Podniesienie atrakcyjności i jakości szkolnictwa zawodowego Priorytet IX Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach Programu Operacyjnego „Kapitał Ludzki”. Projekt objął m. in. pełną diagnozę oferty kształcenia zawodowego w województwie Warmińsko-Mazurskim, oczekiwania i opinie na temat kształcenia zawodowego całej kohorty młodzieży gimnazjalnej, a także opinie ich rodziców i pracujących w gimnazjach na terenie województwa doradców zawodowych. Projekt obejmował cztery główne moduły, toteż poznawczy efekt jego realizacji stanowią cztery monografie naukowe.

    W latach 2009-2014 (umowa wstępna zawarta w roku 2008 i wówczas rozpoczęły się przygotowania do realizacji) Katedra UNESCO Jakości Nauki i Nauczania w Szkolnictwie Wyższym koordynowała badawczą część zakrojonego na szeroką skalę projektu „Model kształcenia w branży gastronomiczno-hotelarskiej połączony z systemem walidacji kwalifikacji i kompetencji formalnych”, zrealizowanego w ramach Programu Operacyjnego „Kapitał Ludzki” (Poddziałanie 9.2 Podniesienie atrakcyjności i jakości szkolnictwa zawodowego Priorytet IX Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach). Projekt realizowany był we współpracy między Urzędem Marszałkowskim Województwa Warmińsko-Mazurskiego (lider projektu) i Fundacją „Wspieranie i Promocja Przedsiębiorczości na Warmii i Mazurach” w Olsztynie oraz Uniwersytetem Warmińsko-Mazurskim. Obejmował, między innymi, wdrożenie, w oparciu o zagraniczne doświadczenia i doradztwo, innowacji pedagogicznej w kształceniu w zawodach z branży gastronomiczno-hotelarskiej w kształcących w tym profilu zespołach szkół zawodowych funkcjonujących w czterech miastach regionu, to jest w Olsztynie, Elblągu, Ełku oraz w Szczytnie.

      Poza inicjatywami skierowanymi na problematykę jakości kształcenia na różnych poziomach edukacji, ze szczególnym uwzględnieniem szkolnictwa wyższego, katedra UNESCO uczestniczyła także w innych istotnych dla regionu przedsięwzięciach badawczych, jak na przykład współpracując z Komendą Miejską Policji w Olsztynie w przygotowaniu koncepcji metodologicznej, realizacji i analizie wyjątkowo bogatego materiału badawczego zgromadzonego w badaniach dotyczących: 1) poczucia bezpieczeństwa mieszkańców Olsztyna, 2) społecznego odbioru roli i zadań dzielnicowego.

      W latach 2007-2012 pod auspicjami Katedry UNESCO Jakości Nauki i Nauczania w Szkolnictwie Wyższym prowadzony był z częstotliwością dwóch edycji rocznie kurs doskonalenia umiejętności dydaktycznych dla nauczycieli akademickich pracujących na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim.

     W roku 2010 Katedra UNESCO włączona została do struktury organizacyjnej Wydziału Nauk Społecznych i funkcjonuje w niej do chwili obecnej. Do roku 2011 agendą UNESCO nadzorującą działalność Katedry funkcjonującej na UWM było, powołane przez UNESCO w roku 1972, Europejskie Centrum Szkolnictwa Wyższego UNESCO-CEPES, zaś personalnie Dyrektor UNESCO ds. Szkolnictwa Wyższego na Europę Środkową. W roku 2011 Centrum zostało rozwiązane, zaś nadzór nad działalnością katedr dotychczas podległych CEPES przejęła Sekcja Szkolnictwa Wyższego funkcjonująca w ramach Sektora Edukacji Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO). W roku 2016 Sekcja Szkolnictwa Wyższego UNESCO przeprowadziła ewaluację wszystkich podległych jej Katedr UNESCO i sieci UNITWIN, wygaszając nieaktywne i odnawiając porozumienie o współpracy z tymi, które pomyślnie przeszły procedurę ewaluacji. 13 stycznia 2017 r. Dyrektor Sekcji Szkolnictwa Wyższego UNESCO Pan dr Peter Wells poinformował Władze Rektorskie UWM o pozytywnym wyniku ewaluacji działalności Katedry UNESCO Jakości Nauki i Nauczania w Szkolnictwie Wyższym i o odnowieniu umowy o współpracy między UNESCO a Uniwersytetem Warmińsko-Mazurskim, stanowiącej podstawę prawną dla funkcjonowania tejże Katedry. Wprawdzie patronat UNESCO jest istotnym wyróżnieniem dla jednostki naukowo-dydaktycznej, w strukturze której funkcjonuje taka katedra, niemniej jest to przede wszystkim patronat honorowy, co oznacza, że nie wiąże się z systematycznym finansowaniem przez UNESCO podejmowanych przedsięwzięć.

Więcej na temat historii funkcjonowania Katedry UNESCO Jakości Nauki i Nauczania w Szkolnictwie Wyższym można przeczytać w:

J. Górniewicz, Wstęp [w:] 15-lecie Katedry UNESCO UWM w Olsztynie. Wybór opracowań, J. Górniewicz (red.), Katedra UNESCO Jakości Nauki i Nauczania w Szkolnictwie Wyższym, Olsztyn 2006, s. 7-10.

J. Górniewicz, Nowe propozycje w kształceniu akademickim w Polsce po 2005 r. Analiza ustawy „Prawo o szkolnictwie wyższym” z perspektywy Katedry UNESCO UWM w Olsztynie [w:] 15-lecie Katedry UNESCO UWM w Olsztynie. Wybór opracowań, J. Górniewicz (red.), Katedra UNESCO Jakości Nauki i Nauczania w Szkolnictwie Wyższym, Olsztyn 2006, s. 39-48.

Irena Kozłowska, Uniwersytecka Komisja Akredytacyjna jako instytucja inicjująca i wspierająca działania nad zapewnieniem jakości kształcenia w szkolnictwie wyższym [w:] 15-lecie Katedry UNESCO UWM w Olsztynie. Wybór opracowań, J. Górniewicz (red.), Katedra UNESCO Jakości Nauki i Nauczania w Szkolnictwie Wyższym, Olsztyn 2006, s. 25-38.

Monika Maciejewska, Rola studiów podyplomowych w kształceniu ustawicznym – postulaty UNESCO, [w:] 15-lecie Katedry UNESCO UWM w Olsztynie. Wybór opracowań, J. Górniewicz (red.), Katedra UNESCO Jakości Nauki i Nauczania w Szkolnictwie Wyższym, Olsztyn 2006, s. 17-23.

Jan Prusik, Katedra UNESCO na UWM [w:] 15-lecie Katedry UNESCO UWM w Olsztynie. Wybór opracowań, J. Górniewicz (red.), Katedra UNESCO Jakości Nauki i Nauczania w Szkolnictwie Wyższym, Olsztyn 2006, s. 11-15.

Józef Górniewicz, Wstęp [w:] Katedra UNESCO UWM w Olsztynie – w dwudziestolecie funkcjonowania. Zbiór tekstów, J. Górniewicz, M. Warmiński (red.), Katedra UNESCO Jakości Nauki i Nauczania w Szkolnictwie Wyższym i Centrum Badań Społecznych UWM, Olsztyn 2014, s. 5-10.

Józef Górniewicz, Paneuropejski „duch” w społeczności akademickiej Olsztyna. Dwadzieścia lat funkcjonowania Katedry UNESCO w Olsztynie [w:] Katedra UNESCO UWM w Olsztynie – w dwudziestolecie funkcjonowania. Zbiór tekstów, J. Górniewicz, M. Warmiński (red.), Katedra UNESCO Jakości Nauki i Nauczania w Szkolnictwie Wyższym i Centrum Badań Społecznych UWM, Olsztyn 2014, s. 151-164.